Жаңа Каледониядағы наразылықтар (2024)
| 2024 жылғы Жаңа Каледониядағы наразылықтар | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||
| Қарсыластар | |||||||||||
 Франция
|
Наразылық білдірушілер[3]
Қолдау көрсеткен:
| ||||||||||
| Жақтар күші | |||||||||||
| 3000 әскери және полиция қызметкері[5] ~ 550 полиционер[1] |
~9 000 Канаки наразылығы мен бүлікшілері | ||||||||||
| Жалпы шығындар | |||||||||||
| 8 (соның ішінде 2 полиция қызметкері) (3 қосымша жауынгерлік емес) | |||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
2024 жылғы Жаңа Каледониядағы наразылықтар (фр. Émeutes de 2024 en Nouvelle-Calédonie) — 2024 жылдың мамырында Тынық мұхитындағы Францияның шетелдегі біртұтас ұжымы Жаңа Каледонияда наразылықтар мен тәртіпсіздіктер басталды.[6] Зорлық-зомбылық шерулері сегіз адамның өліміне, 16 мамырда төтенше жағдай жариялануына, француз армиясының және TikTok әлеуметтік желісінің блокталуына әкелді.[7][8]
Зорлық-зомбылық халықтың бестен бір бөлігінің провинциялық сайлауға дауыс беруіне кедергі келтіретін қолданыстағы шарттарды өзгертуге бағытталған даулы дауыс беру реформасынан кейін басталды.[9] Нумеа келісімінен кейін жергілікті сайлауға сайлаушылар 1998 жылға дейінгі аралдардың тұрғындарымен және аумақта кемінде 10 жыл тұрақты тұратын олардың ұрпақтарымен шектелді. Францияның еуропалық және полинезиялық бөліктеріндегі мигранттарды, соның ішінде олардың кәмелетке толған балаларын кіргізбейтін жүйені 2005 жылы адам құқықтары жөніндегі Еуропалық адам құқығы бойынша сoт процесінің бөлігі ретінде қолайлы деп таныды, себебі бұл уақытша шара болды.[10]
Үш референдумда да сайлаушылар Францияның құрамында қалуды қолдады, дегенмен 2021 жылғы референдумға тәуелсіздікті қолдаушылардың көпшілігі бойкот жариялады. Француз үкіметі үшін референдум Nouméa Accord процесін орындады, бірақ 2021 жылғы бойкот жарияланған референдумның заңдылығын жоққа шығарған тәуелсіздік жақтаушылары Ноумея келісімімен анықталған процесті әлі де жалғасуда деп санады.
Француз үкіметі осы аумақта 10 жылдан астам тұратын адамдарға жергілікті сайлауда дауыс беру құқығын беруге тырысады, бұл дауыс беруге кедергі болғандардың шамамен 60% сайлаушыларға қосылуға мүмкіндік береді. Еуропалық және полинезиялық тектес адамдарға көбірек дауыс беруге мүмкіндік беретін реформаны тәуелсіздік жақтаушылары жергілікті меланезиялық Канаки халқының саяси дауысын әлсірету деп айыптады.[11] Президент Эммануэль Макрон 22 мамырда аралға барып, жергілікті актерлерден Париждің сайлаушылар құқығы ережелеріндегі қалаған өзгерістеріне қатысты референдум өткізу мүмкіндігін айта отырып, бір ай ішінде жан-жақты келісімге келуді сұрады.
Төтенше жағдай 28 мамырда аяқталды.[12]
Фон
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жаңа Каледония — Тынық мұхитының оңтүстік-батысындағы француздың теңіздегі аумағы. Оның шамамен 270 000 халқы бар; 2019 жылғы санақ бойынша жергілікті канаки халқын құрайтын халықтың 41%, еуропалықтар (Кальдоше және метрополиялық француздар) 28%, аралас қандылар 11%, басқа этникалық азшылықтармен (оның ішінде уоллисиялықтар, таитилықтар, полинезиялық Ни-Вануату, индонезиялықтар, вьетнамдықтар және қытайлықтар) қалғандарын құрайды.[13] Жаңа Каледония 1946 жылы француздың шетелдегі аумағына айналды және Франция парламентінің екі палатасында да өкілдері бар, Франция президенті аумақтың мемлекет басшысы қызметін атқарады. Франция Жаңа Каледонияның әділет жүйесіне, қорғанысына және ішкі қауіпсіздігіне қатысты юрисдикцияны сақтайды.[14]
1988 жылы Кальдохтар мен жергілікті канактар арасындағы кең таралған саяси зорлық-зомбылықтан кейін — «Оқиғалар» деп аталатын кезең[15][16][17] (фр. Les Événements[18][19]) — Матиньон келісімдеріне қол қойылды, бұл оның қазіргі үлкен автономияға көшуін белгілейді.[20] Осыдан кейін 1998 жылы Нумей келісімі жасалды. Келісімнің бөлігі ретінде Жаңа Каледонияға аумақтың болашақ мәртебесін шешу үшін үш референдум өткізуге рұқсат етілді, дауыс беру құқығы жергілікті Канак пен Жаңа Каледонияда 1998 жылға дейін тұратын басқа тұрғындармен шектелді.[14]
«Мұздатылған» электорат
[өңдеу | қайнарын өңдеу]1998 жылғы Нумей келісімінің бөлігі ретінде Жаңа Каледония халқы Франция президенті мен Ұлттық жиналысына ұлттық сайлауда дауыс беруді жалғастырды, бірақ провинциялық сайлау мен тәуелсіздік референдумында дауыс бере алатын адамдардың саны шектелді. Бұл «мұздатылған электорат» деп аталатындар тек 1998 жылы Жаңа Каледонияда тұрып жатқан адамдардан, сондай-ақ әрбір сайлауға дейін он жыл бойы үздіксіз тұруды қамтамасыз еткен жағдайда олардың балаларынан тұрады. Бұл кейінгі иммигранттарды, мейлі еуропалық немесе полинезиялық болсын, дауыс беру құқығынан айырды. Шығарылған сайлаушылар саны 1999 жылы 8 000-нан 2009 жылы 18 000-ға дейін және 2023 жылы 42 000-ға дейін өсті, осы уақытқа дейін бес ұлттық сайлаушының бірі дерлік провинциялық сайлауға қатысудан шеттетілді (220 000 ұлттық сайлаушының тек 178,000 құқығы бар).[21][22] Бұл шектеу Франция елордасынан көптеген адамдардың келуінен туындайтын жергілікті Канак қауымдастығының күшінен айырылуын болдырмауға бағытталған.[23]
Француз Конституциялық Кеңесінің 1999 жылы қарапайым резидентураның он жылдық талабымен («айналмалы электорат» деп аталатын) шектеуді шектейтін шешімінен кейін Франция президенті Жак Ширак тәуелсіздік топтарының өтініші бойынша Франция конституциясына түзетулер енгізуге уәде берді. Оның парламенттік көпшілігі 2007 жылы қайта қарауға дауыс берді, осылайша «қатып қалған электорат» ережесіне қайта оралды.[21][24] Еуропалық адам құқығы бойынша сoт 2005 жылы бұл шектеу еркін сайлау құқығын бұзбайды және ұлттық шығу тегі бойынша кемсітушілікке әкелмейді деп шешті, өйткені «Жаңа Каледонияның қазіргі мәртебесі толық егемендікке ие болғанға дейінгі өтпелі кезеңді көрсетеді. және өзін-өзі анықтау процесінің бөлігі болып табылады, жүйе сол кезде «толық емес және уақытша» болып табылады,[10] бұл мұздатылған электорат тек уақытша шара болған жағдайда расталды дегенді білдіреді.[22]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ a b c d Nouvelle-Calédonie : les gendarmes engagés sur les émeutes..
- ↑ a b Desjardins, Charlotte Nouvelle-Calédonie : les gendarmes fortement engagés sur les émeutes (фран.) (15 мамыр 2024).
- ↑ Benjamin König Kanaky-Nouvelle-Calédonie : pourquoi le dégel du corps électoral pourrait mettre le feu aux poudres (фран.) (13 мамыр 2024).
- ↑ Australians barricaded in New Caledonia accommodation as violence spreads, French government hopeful riots are calming (16 May 2024).
- ↑ REPLAY. Violences en Nouvelle-Calédonie : le bilan humain est passé cinq morts, Gabriel Attal annonce un millier de forces de sécurité supplémentaires en cours de déploiement (fr-FR) (16 мамыр 2024).
- ↑ About New Caledonia.
- ↑ Emeutes en Nouvelle-Calédonie : un homme de 48 ans a été tué par un policier "pris à partie" par "une quinzaine d'individus", annonce le parquet (фран.), France Info (24 мамыр 2024).
- ↑ Gardien, Pierrick Nouvelle-Calédonie : le Conseil d'État refuse de suspendre le blocage de TikTok (фран.) (24 May 2024).
- ↑ New Caledonia: Two dead as riots escalate after French vote (en-GB) (15 мамыр 2024).
- ↑ a b Py c. France - 66289/01 (6 June 2005).
- ↑ New Caledonia announces curfew after riots over voting reforms (ағыл.), Le Monde.fr (14 May 2024).
- ↑ New Caledonia TikTok ban lifted as state of emergency ends (en-GB) (29 мамыр 2024).
- ↑ Verge, Pauline Nouvelle-Calédonie: quatre indicateurs des fractures de la population (17 May 2024).
- ↑ a b Explainer: What sparked New Caledonia's deadly civil unrest?, RNZ (16 May 2024).
- ↑ White settlers set to fight Kanaks, The Press (4 May 1988), бет 10.
- ↑ Second night of riots shakes New Caledonia: 'I didn't think it could come to this', Le Monde (May 15, 2024).
- ↑ France Declares State of Emergency Amid Protests in New Caledonia, The New York Times (May 15, 2024).
- ↑ Horowitz, Leah S. (May 2009). "Environmental violence and crises of legitimacy in New Caledonia". Political Geography 28 (4): 248–258. doi:10.1016/j.polgeo.2009.07.001. ISSN 1873-5096. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S096262980900064X. Retrieved 24 May 2024.
- ↑ France in the South Pacific: Power and Politics — Canberra: ANU Press. — ISBN 9781922144942.
- ↑ Agreement reached, The Press (28 June 1988), бет 1.
- ↑ a b Wéry, Claudine Nouvelle-Calédonie : la controverse sur le gel du corps électoral continue (фран.) (20 January 2005).
- ↑ a b Dégel du corps électoral calédonien : 12 clés pour comprendre le projet de loi constitutionnelle (фран.). France Info (26 March 2024).
- ↑ Belanyi, Jeanne Le dégel du corps électoral en Nouvelle-Calédonie : autopsie d'une réforme incendiaire (24 May 2024).
- ↑ Révisions constitutionnelles de février 2007 (фран.).